Μπορεί η λεγόμενη woke agenda να μην έπαιξε τελικά καθοριστικό ρόλο στις αμερικανικές εκλογές, με το αποτέλεσμα να κρίνεται υπέρ του Ντόναλντ Τραμπ λόγω της απόφασης των Αμερικανών ψηφοφόρων να τιμωρήσουν τους Δημοκρατικούς για το μεγάλο κόστος ζωής, ωστόσο ο πληθωρισμός είναι παροδικό φαινόμενο ενώ η woke κουλτούρα ήρθε για να μείνει. Βέβαια η woke agenda είναι ένας αρνητικός όρος που έχει στόχο τη δαιμονοποίηση της νεοφιλελεύθερης πολιτικής της ταυτότητας από τους εχθρούς της ανοικτής κοινωνίας, οι οποίοι εμποδίζουν την πρόοδο και τη βελτίωση.
Πολιτική της ταυτότητας
Η πολιτική της ταυτότητας αφορά την προσπάθεια ορισμένων μειονοτικών ομάδων να προωθήσουν τα αιτήματα τους στον δημόσιο διάλογο και να πετύχουν ορισμένες κοινωνικές και θεσμικές αλλαγές. Λέγοντας μειονοτικές ομάδες εννοούμε υποσύνολα ανθρώπων που ομαδοποιούνται στη βάση ενός κοινού χαρακτηριστικού και αποκτούν πολιτική συνείδηση. Παράδειγμα μειονοτικών ομάδων αποτελούν οι ομοφυλόφιλοι και γενικότερα η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, η οποία διεκδικεί το δικαίωμα στον γάμο και την τεκνοθεσία. Στην Κύπρο δεν έχει κατοχυρωθεί ακόμη το δικαίωμα στην τεκνοθεσία.
Στην πολιτική της ταυτότητας κατατάσσεται και το φεμινιστικό κίνημα και όλη αυτή η προσπάθεια για χειραφέτηση των γυναικών. Όλα τα μέτρα που λαμβάνονται για την εξάλειψη των έμφυλων διακρίσεων στην εργασία και την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών εντάσσονται σε αυτό που κάποιοι ονομάζουν woke agenda. Το ίδιο και το κίνημα #MeToo το οποίο καταπολεμά τη σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση μέσα από τις δημόσιες καταγγελίες τέτοιων περιστατικών. Έτσι προέκυψε μια μεγάλη συζήτηση για τη συναίνεση και θεσπίστηκαν νομοθεσίες για την προστασία των θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης και παρενόχλησης.
Πολιτική της ταυτότητας ασκείται και στην περίπτωση του δικαιώματος στον θάνατο που διεκδικούν ορισμένοι ασθενείς. Πρόκειται και πάλι για μια μειονοτική ομάδα ανθρώπων οι οποίοι προβάλλουν το αίτημα για ιατρικώς υποβοηθούμενο τερματισμό της ζωής τους ώστε να φύγουν αξιοπρεπώς. Αυτή η διαδικασία είναι θεσμικά κατοχυρωμένη στην Ελβετία, ενώ στην Κύπρο υπάρχει πρόταση νόμου στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Βουλής από τη βουλεύτρια του ΑΚΕΛ Ειρήνη Χαραλαμπίδου.
Η λεγόμενη woke agenda περιλαμβάνει λοιπόν διάφορα αιτήματα για εξάλειψη των διακρίσεων σε βάρος μειονοτικών ομάδων και κατοχύρωσης νέων δικαιωμάτων που σχετίζονται με το φύλο, την εθνικότητα κ.λπ. Αφορά επίσης την προώθηση της διαφορετικότητας, την ισότητα και τη διεύρυνση του δικαιώματος της ελευθερίας, όπως επίσης την επέκταση του πολιτικά ορθού σε βάρος ρατσιστικών αντιλήψεων και προκαταλήψεων.
Επειδή η πολιτική της ταυτότητας είναι το αποτέλεσμα κάποιων νέων αντιλήψεων που υπηρετούν την πρόοδο και την αλλαγή ενάντια στον συντηρητισμό και τις παραδοσιακές αξίες, δημιουργείται ένας καινούργιος πολιτικός διαχωρισμός και μια αντιπαλότητα μεταξύ αυτών που υπερασπίζονται τα αιτήματα των μειονοτικών ομάδων και όσων εναντιώνονται σε αυτά. Έτσι από τη μια πλευρά έχουμε τους ακτιβιστές, τους προοδευτικούς και τους νεοφιλελεύθερους και από την άλλη τους συντηρητικούς και τους ακροδεξιούς.
Τυραννία μειονοτήτων;
Πριν λίγες ημέρες ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης προέβη σε ορισμένες δηλώσεις για τη woke agenda σε μια συζήτηση με τον Γάλλο συγγραφέα Πασκάλ Μπρυκνέρ στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, στο πλαίσιο εκδήλωσης που διοργάνωσε ο ιστότοπος iefimerida.gr.
Συγκεκριμένα, ο κ. Μητσοτάκης μίλησε για την τυραννία των μειονοτήτων, λέγοντας ότι η αμφισβήτηση της ορθότητας των αιτημάτων που εκφράζουν έχει ως αποτέλεσμα να χαρακτηρίζεσαι φασίστας και οπαδός της πατριαρχίας. «Φοβάμαι», είπε, «ότι η υποχρέωση να ακούς έχει χαθεί στην αποκαλούμενη woke κουλτούρα στις ΗΠΑ, όπου ομάδες επιδιώκουν να προωθήσουν τη διχόνοια, τον θυμό και τη σύγκρουση, όπου ο λόγος δεν χρησιμοποιείται τόσο για τη διατύπωση επιχειρημάτων όσο για να προκληθεί ο άλλος. Αυτό, κατά την άποψή μου, είναι κάτι πολύ διαφορετικό από τον παραδοσιακό φιλελευθερισμό. Είναι στην ουσία ο ορισμός του ανελευθερισμού (illiberalism), όπου μία μειοψηφία προσπαθεί να επιβληθεί της πλειοψηφίας».
Οι πιο πάνω δηλώσεις του Έλληνα Πρωθυπουργού ερμηνεύτηκαν από πολλούς ως μια μετατόπιση προς ακόμη πιο δεξιές θέσεις, ώστε να αντιμετωπιστεί η εσωκομματική αντιπολίτευση που ασκούσε ο Αντώνης Σαμαράς μέχρι εκείνη τη στιγμή. Κάποιοι άλλοι θεώρησαν ότι ο κ. Μητσοτάκης προσαρμόζεται σιγά-σιγά με τις θέσεις του εκλελεγμένου Προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ. Μια τρίτη ερμηνεία έδωσε έμφαση στη μείωση της διαφοράς της Νέας Δημοκρατίας από το ΠΑΣΟΚ στις δημοσκοπήσεις.
Πόλωση και διχασμός
Η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και η επικράτηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας άφησε τις κοινωνίες δίχως κάποιο μεγάλο διακύβευμα, απονευρώνοντας πολιτικά ολόκληρες κοινωνίες. Πλέον δεν υπήρχε το πάθος της ενασχόλησης με τα κοινά και τα κόμματα της Δεξιάς και της Αριστεράς άρχισαν να μοιάζουν με μουσεία ιστορίας. Τα μεγάλα αφηγήματα του Σοσιαλισμού και του Φιλελευθερισμού ολοκλήρωσαν τον κύκλο τους και οι ψηφοφόροι δεν κινητοποιούνται με παλιά συνθήματα και νεκρές ιδέες. Στην Κύπρο αυτό το φαινόμενο γίνεται όλο και πιο εμφανές.
Το αίτημα της Δεξιάς για ελεύθερη οικονομία με λιγότερο κράτος και της Αριστεράς για κρατικό παρεμβατισμό δεν έχουν πλέον μεγάλη απήχηση διότι επικράτησε παντού το μοντέλο της μεικτής οικονομίας. Ολίγον ενδιαφέρει τους πολίτες εάν το μεικτό μοντέλο γέρνει προς τα δεξιά ή προς τα αριστερά. Οι σημερινοί πολίτες συγκινούνται περισσότερο με τα θέματα των ταυτοτήτων και του μεταναστευτικού. Αυτά είναι τα ζητήματα που πολώνουν και διχάζουν τις δυτικές κοινωνίες.
Το είδαμε να συμβαίνει κατά τον διαγωνισμό της φετινής Γιουροβίζιον, στην τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι και με τη συμμετοχή της αθλήτριας πυγμαχίας από την Αλγερία Ιμάν Καλίφ. Η νίκη του Nemo στον φετινό διαγωνισμό της Γιουροβίζιον, ενός ατόμου non-binary που δεν ταυτίζεται με κανένα από τα δύο φύλα (γυναίκα-άνδρας), προκάλεσε έντονες συζητήσεις στην κοινωνία των πολιτών και τη σφοδρή αντίδραση των συντηρητικών. Το ίδιο και ο «γυμνός μπλε άντρας» με τη συνοδεία του κατά την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων που θεωρήθηκε από κάποιους ως προσβολή στα θεία.
Η πόλωση και ο διχασμός δεν είναι κατ’ ανάγκην κακό πράγμα. Φτάνει να μην ξεπερνούν τα δημοκρατικά όρια και να αναγνωρίζουν τον κανόνα της συναίνεσης που επιβάλλει τον συμβιβασμό και όχι την ομοφωνία. Οι σημερινές δημοκρατίες δεν κινδυνεύουν από την ένταση της πολιτικής συζήτησης και τις «προκλητικές» δηλώσεις και εμφανίσεις μειονοτικών ομάδων. Κινδυνεύουν από την ανία και την πλήξη που προκαλεί στους πολίτες η παραδοσιακή πολιτική.
Η πτώση της δυτικής δημοκρατίας μπορεί να συμβεί ακόμη και υπό συνθήκες κοινωνικής ειρήνης και συναίνεσης. Όταν δηλαδή οι πολίτες πάψουν να ενδιαφέρονται για τα κοινά και σταματήσουν να διαφωνούν μεταξύ τους, καταλήγοντας σε μια κατάσταση διαχείρισης του συστήματος. Αυτό θα είναι μια σιωπηλή πτώση της δημοκρατίας. Είναι αυτόν τον κίνδυνο που αγνοούν όσοι επιχειρηματολογούν κατά της πολιτικής της ταυτότητας, φέρνοντας ως επιχείρημα τον διχασμό και την πόλωση.
Η δημοκρατία
Ο καπιταλισμός και η δημοκρατία είναι όπως ορισμένα είδη καρχαρία που πρέπει να κινούνται συνεχώς για να εξασφαλίσουν οξυγόνο και να παραμείνουν ζωντανοί. Εάν ο καπιταλισμός και η δημοκρατία σταματήσουν να βρίσκονται σε κίνηση θα πεθάνουν. Γι' αυτό ο καπιταλισμός αποτελεί ένα είδος οικονομικού συστήματος που είναι σε συνεχή κίνηση, βρίσκοντας νέους τρόπους επίτευξης οικονομικού κέρδους μέσα από εφευρέσεις νέων προϊόντων και βελτιώσεις των υφιστάμενων. Εξ ου και η ραγδαία ανάπτυξη στον τομέα της τεχνολογίας.
Εάν, λοιπόν, η δημοκρατία σταματήσει να διευρύνεται και να εμβαθύνει θα πεθάνει από ασφυξία. Είναι το ένστικτο της επιβίωσης των δημοκρατικών δυνάμεων που οδηγεί συνεχώς σε νέα αιτήματα και η πολιτική της ταυτότητας αποτελεί το νέο ιστορικό στάδιο της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας. Αναζωογονεί τα πολιτικά συστήματα της Δύσης και δίνει πολιτικό περιεχόμενο στις σημερινές δημοκρατίες οι οποίες αντιμετωπίζουν τον σοβαρό κίνδυνο της απώλειας νοήματος. Δεν είναι τυχαίο που πολλά παραδοσιακά κόμματα της Δύσης χάνουν συνεχώς έδαφος και βλέπουν τα ποσοστά τους να υποχωρούν υπέρ ορισμένων νέων ή παλιών ακροδεξιών πολιτικών σχηματισμών.
Ανθρώπινη αξιοπρέπεια
Όσες κατηγορίες και να προσάψει κανείς στους υποστηρικτές της πολιτικής της ταυτότητας, παραμένει δεδομένο ότι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια πρέπει να διασφαλίζεται.
Η αξιοπρέπεια είναι καθολικό δικαίωμα των ανθρώπων και η πηγή όλων των υπόλοιπων θεμελιωδών δικαιωμάτων (ελευθερία, ισότητα κ.λπ.). Δεν είναι τυχαίο που η ανθρώπινη αξιοπρέπεια αποτελεί το πρώτο άρθρο της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα που υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 10 Δεκεμβρίου του 1948, ως αποτέλεσμα των συνεπειών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Είναι και το πρώτο άρθρο στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Όταν λέμε ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι στην αξιοπρέπεια εννοούμε και τις μειονοτικές ομάδες, τους μετανάστες και τους αιτητές ασύλου. Δεν υπάρχουν εξαιρέσεις σε αυτόν τον κανόνα, είτε διότι δεν αρέσει σε κάποιους συντηρητικούς συμπολίτες μας είτε επειδή δεν έχουν τη δύναμη οι ομάδες αυτές να κατοχυρώσουν το δικαίωμα της αξιοπρέπειας. Η αδυναμία ορισμένων δημοκρατιών όπως η Κύπρος να κατοχυρώσουν την καθολικότητα του δικαιώματος στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια αποτελεί απειλή για την αξιοπιστία του πολιτεύματος.
